Hamid Dabaşi’nin yaptığı nehir söyleşiden öğreniyoruz ki Muhsin Mahmelbaf’ın hayatının ilk otuz yılında derin izler bırakan üç kişi var: Anneanne, teyze ve üvey baba. Mahmelbaf kendisini dinle tanıştıranın anneannesi, kendisine okuma yazma öğretenin teyzesi, siyasal bilinç kazandıranın ise babası olduğunu söylüyor.
Söyleşide bu üç kişi üzerinden kendi geçmişinde iz sürüyor Mahmelbaf. Üvey babası tam anlamıyla bir Humeyni taraftarıdır (Devrim esnasında siyasallaşmasını sağlayan üvey babasının devrimden bir yıl sonra “Bu insanları onaylamıyorum” dediğini de ekliyor). Siyasal ve ideolojik tavrının kökeninde üvey babasını görürken dini temayülünü anneannesi üzerinden değerlendiriyor. Teyzesinin etkisi büyük ölçüde sanatsal niteliktedir. Üvey babası ve anneannesinin etkilerinin bileşiminin yani siyasal ve dini kaygılarının kendisini hapse götürdüğünü fakat kalıcı olanın teyzesinin etkisi olduğunu ifade ediyor.
Devrim öncesinde, 15-16 yaşlarındayken bir polis memuruna saldırı düzenleyerek 4 yıl hapis cezası alan bir isim Mahmelbaf. Söyleşide detaylarıyla süreci anlatıyor. Aynı dönem içerisinde ilginç bir Şeriati bahsi var. Şeriati’nin tanınır olmaya başladığı, Mahmelbaf’ın silahlı direniş hakkında “daha ciddi” şeyler düşünmeye başladığı bir dönemde, Mahmelbaf’ın deyişiyle “Şii davasının temelini çürüten Şeriati adındaki bu adam ortaya çıkınca, onu bulup öldürmek farz olmuş”. Arkadaşlarından biriyle Şeriati’yi ders verdiği bölgede öldürmenin mümkün olup olmadığını keşfe gitmişler. “İmam Ali’ye saldırdığı söylenen adam”ı görmek için Hosseini Erşad’a gider ve konuşmasına katılır. Şeriati’yi dört saat boyunca dinler. Mahmelbaf Şeriati’nin üzerindeki tesirini “Dört saat boyunca konuştu ve ben, mahalledeki camiye bir daha geri dönmedim. Şeriati’nin zahidi oldum” sözleriyle anlatıyor. Ertesi gün Şeriati’nin kitaplarını dağıtmaya başlar ve camiye, kütüphaneye girmesi yasaklanır. Çevresi tarafından dışlanmaya başlar.
Beni etkileyen buradaki karşılaşmanın mahiyeti değil. Yani Şeriati’nin söyledikleri ve Mahmelbaf’ın onda gördükleri nedir, ne değildir, tamamıyla ayrı bir konu. “Şeriati’yi öldürmek” düşüncesi yeni bir hayata nasıl yol verebildi?
*
Geçmişe nazaran çok daha sofistike biçimlerde işlerlik kazanan liberalizasyon süreçlerini kulağın her sese açık ve müsait hale getirilmesini sağlama ideolojisi olarak da okuyabiliriz. (Fanon’un Cezayir Bağımsızlık Savaşının Anatomisi başlığyla Türkçeye çevrilen kitabındaki, Cezayir’in Sesi radyosunun savaş döneminde yayına başlaması ve buna bölge halkının hangi gerekçelerle nasıl bir tepki verdiğine ilişkin bahsi hatırlayalım. Malbelbaf’ın söyleşide sözünü ettiği gramofon bahsi de bu anlamda oldukça dikkat çekici. Camiye çocukluk yıllarında kasetçalar yerine bir keresinde gramofon getirdikleri için “kıyametin koptuğu”ndan bahsediyor.) Bu düşünceden hareketle, dinlemek uzlaşmanın, dinlememek ise öldürmenin yeni biçimi olarak görünürlük kazanabiliyor. Rousseau’nun güce boyun eğmenin irade değil zorunluluk olduğunu söylemesi gibi, dayatılanı dinlemenin bir tercih yahut meziyet olduğunu düşünmek için insana yaraşır bir açıklama bulamıyorum.
Ama irade ortaya koyarak “bir insanı dinlemek” diyorum, ne büyük ihsandır! Söz dinlemenin bir hiyerarşi içerisinde algılandığı, bir söze uymanın kendi başına itaat ve yenilgi olarak kabul gördüğü bir zamanda “söz dinleme”nin, doğru olanı arama dikkatiyle “kulak kesilme”nin nasıl bir haslet olduğu üzerinde özellikle durup düşünmenin anlamından bahsediyorum.
